Circulariteit betekent letterlijk de cirkel rondmaken. Idealiter betekent dit dat je een product, of in ieder geval de grondstoffen, na gebruik telkens weer opnieuw kunt gebruiken waardoor je geen afval creëert en de vraag naar nieuwe grondstoffen eenmalig is. Met onze al maar toenemende vraag naar producten, draagt circulariteit daarmee bij aan het ontzien van de Aarde.
Om een goed beeld te krijgen van de effectiviteit van opties voor afvalverwerking is het handig om te kijken naar het 10-R circulariteitsmodel dat is ontwikkeld door Prof. dr. Jacqueline Cramer. In het model staat de meest effectieve en circulaire optie REFUSE bovenaan en de minst effectieve RECOVER staat onder aan.
Afval kun je op veel manieren verminderen. Hieronder gaan we dieper in op de verschillende mogelijkheden en de effectiviteit ervan. We doen dit aan de hand van het voorbeeld van de celstofmat, ook wel genoemd onderlegger, een veelgebruikt product binnen de zorg. Deze mat wordt gebruikt om ervoor te zorgen dat het oppervlak waarop de patiënt ligt niet vies wordt en voorkomt zo kruiscontaminatie. De mat bestaat uit een barrièrelaag van plastic die vloeistoffen en micro-organismen tegenhoudt en een toplaag van cellulose met daartussen een absorberende laag van een soort watten (fluff), met vaak een super absorberend polymeer (SAP).
1. Refuse
De meest effectieve manier om afval te verminderen is door het product niet of minder te gebruiken.
Celstofmat De celstofmat wordt binnen de zorg veel gebruikt. Zodra er ook maar enige kans op lekkage of contaminatie bestaat, wordt er een matje neergelegd. Door kritisch te kijken of het gebruik van zo’n matje echt nodig is, kan het verbruik waarschijnlijk flink worden teruggebracht.
2. Reduce
Een andere effectieve manier van afvalvermindering is het product kleiner, dunner en/of lichter maken. Hiermee bespaar je grondstoffen en creëer je ook minder afval.
Celstofmat Een celstofmat van ca. 60x60cm kan ruim een liter vocht opnemen. Bijvoorbeeld bij een verbandwissel komt over het algemeen niet zoveel vocht vrij. Een veel kleiner en minder absorberend product volstaat hier prima. De celstofmat van deze omvang en deze absorptiecapaciteit is daarmee overgekwalificeerd. Een kleiner, minder absorberend alternatief bespaart dan veel grondstoffen, en daarmee ook afval.
3. Redesign
Om een product kleiner, dunner en/of lichter te maken, is redesign nodig. Herontwerpen kan zo bijdragen aan een product waarvoor minder grondstoffen worden gebruikt.
Celstofmat Bij de celstofmat zou je bijvoorbeeld in veel gevallen de watten met SAP weg kunnen laten. De absorptiecapaciteit neemt dan weliswaar af, maar bij veel toepassingen zal het product nog steeds voldoen.
4. Re-use
Hoe vaker je een product kan hergebruiken, hoe minder vaak het product geproduceerd hoeft te worden. Dit bespaart zowel afval als grondstoffen. Dit kun je bereiken door de levensduur te verhogen of door een type product te gebruiken dat geschikt is voor hergebruik. De toepassing moet hergebruik wel toestaan. Ook moet men hier kritisch kijken naar het proces dat hergebruik mogelijk maakt en dit bijvoorbeeld middels een LCA vergelijken met een wegwerpproduct.
Celstofmat De celstofmat is hierbij een lastige. Hergebruik is mogelijk, maar door de toepassing is het maar de vraag of dit duurzamer is. Daarnaast moet het natuurlijk altijd hygiënisch blijven en niet ten koste gaan van de patiëntveiligheid. Er zijn veel andere producten binnen de zorg die nu disposable zijn, maar zich prima lenen voor hergebruik, zoals bijvoorbeeld een operatiemuts.
5. Repair
Als je een product niet weggooit zodra het kapot gaat, maar repareert, dan verleng je de levensduur van het product. Zo stel je het afvalmoment uit en hoeven er ook minder nieuwe grondstoffen gebruikt te worden.
Celstofmat Voor de celstofmat gaat deze mogelijkheid niet op, tenzij er een herbruikbaar artikel wordt gebruikt. Voor de meeste medische apparaten geldt natuurlijk wel dat reparatie beter is dan telkens een nieuw apparaat aanschaffen.
6. Refurbisch
Dit betekent dat producten in principe nog wel functioneren, maar wat aandacht nodig hebben om weer gebruikt te kunnen worden. Dit is vergelijkbaar met punt 5. Repair en verlengt ook de levensduur van een product.
Celstofmat De vergelijking met een celstofmat gaat hier niet op. Een product dat wel gerefurbished kan worden is bijvoorbeeld een gerenoveerde CT scan, die qua kwaliteit niet onder hoeft te doen voor een nieuw exemplaar.
7. Remanufacture
Hierbij wordt het product na gebruik uit elkaar gehaald en gebruikt om er een vergelijkbaar product van te maken. Zo hergebruik je het afval en heb je geen nieuwe grondstoffen nodig voor de productie van het nieuwe, gelijkwaardige product.
Celstofmat De celstofmat is een laminaat en daardoor moeilijk om uit elkaar te halen. Daarnaast wordt het vaak gebruikt bij lekkage van lichaamseigen vloeistoffen zoals bloed en urine. De verwerkingseisen zijn daardoor streng en maken remanufacture vooralsnog vrijwel onmogelijk
8. Re-purpose
Bij deze optie krijgt het product na gebruik een ander gebruiksdoel. Zo hoeven er geen nieuwe grondstoffen gebruikt te worden voor de productie van dit tweede gebruiksnut en is er in totaal minder afval.
Celstofmat Voor de celstofmat geldt dat deze nu na gebruik weg (moet?) worden gegooid. Mogelijk is er nog wel een toepassing te bedenken vóór dit gebruik.
9. Recycle
Hierbij wordt na gebruik het product uit elkaar gehaald en gebruikt om een nieuw, vaak laagwaardiger, product te maken. Hierdoor is het product geen afval maar vormt het de grondstof voor een ander product.
Celstofmat Wederom is dat lastig voor een celstofmat omdat het een laminaat betreft en regelmatig door contaminatie verplicht verbrand moet worden. Een product dat zich wel uitstekend leent voor recycling is bijvoorbeeld de zogenaamde blue wrap. Dit is het verpakkingsmateriaal om de sets met instrumenten die gebruikt worden tijdens een operatie.
10. Recover
Afval kan gebruikt worden als bron van nieuwe energie. Dit kan door verschillende processen zoals composteren, vergisten, vergassing of verbranding. De effectiviteit van deze processen is wisselend en ook de duurzaamheid verschilt.
Celstofmat Een celstofmat met plastic zal worden verbrand. Hierbij komt CO2 vrij. Als het plastic een vergistbare of composteerbare bioplastic is en er ook geen fluff met SAP in de mat zit, is het mogelijk om de celstofmat na gebruik te vergisten of te composteren. Bij dit enzymatische proces komen gassen vrij die gebruikt kunnen worden als energie. Sommige ziekenhuizen maken al gebruik van de mogelijkheid om afval te vergisteren en als energie te gebruiken met een Pharmafilterinstallatie. Overigens moet dan wel voldaan worden aan regelgeving voor contaminatie en moeten afvalverwerkers hier ook mee akkoord gaan.
Er zijn dus vele verschillende manieren om het afval terug te dringen en om grondstoffen te besparen. De effectiviteit van deze opties verschilt. Veel mensen hebben de focus op recycling of herbruikbaarheid. Uiteraard draagt dit bij aan de verduurzaming, maar het is niet de enige optie en ook lang niet altijd de meest effectieve oplossing. Het meeste effect genereer je door een product niet te gebruiken of door een product te gebruiken waarvoor je minder grondstoffen nodig hebt.